Bir tarihçi değilim ama okuduğum kadarıyla 1915/1916 yılında kazanılan Çanakkale Zaferi’nin büyük bir askeri zafer olmanın ötesinde çok önemli tarihsel iki sonucu açısından değerlendirilmesi ve dikkate alınması gerektiğini söylemek tartışılmaya değer görünmektedir. Bunlar çok kısaca şöyle özetlenebilir:
- Eğer bu zafer kazanılmasaydı İngilizler ve müttefikleri o zaman Rusya’da yönetimde olan Çarlık yönetimine yardım edecek, destekte bulunacak ve büyük olasılıkla Rusya’daki Çarlık rejimi yıkılarak yerine Sovyet yönetimi kurulamayacak, en azından gecikecekti. Ve eğer Rusya’da Çarlık rejimi devam etseydi Kurtuluş Savaşı sürecinde çok büyük olasılıkla düşmanımız olacak ve onunla da savaşmak zorunda kalacaktık. Bu durumda ordumuzun çok önemli bir bölümünü oluşturan Kazım Karabekir komutasındaki doğu ve güneydoğu güçleri orada kalacak, savaşacak ve batıya kaydırılamayacaktı. Böylece batıdaki İngiliz destekli Yunan güçleri ve diğer emperyalist devletlerle savaş gücümüz yarıya inecekti. Ancak Çarlık rejiminin yerine yönetime gelen yeni Sovyet hükümeti ile bir antlaşma (Moskova Antlaşması-16 Mart 1921) yapılarak doğu bölgeleri garantiye alınmış, oradaki ordunun önemli bir bölümü batıya gönderilmişti. Bunun yanı sıra bu antlaşma Fransız ve İtalyan güçlerinin Anadolu’dan uzaklaşmasını moral olarak da hızlandırmıştı. Ayrıca Çarlık rejimi yerine kurulan Sovyet hükümeti Türkiye’nin Kurtuluş Savaşı’nı emperyalizme karşı bir ulusal bağımsızlık savaşı olarak gördüğü için (ki öyledir) önemli ölçüde silah ve para yardımıyla desteklemiştir. Savaşın kazanılmasında bu desteğin de etkisi olmuştur.
- Çanakkale Zaferi’nin bir diğer büyük sonucu da deyim yerindeyse, Mustafa Kemal Atatürk’ü yaratmasıydı. O güne kadar askeri başarıları ile belirli ölçüde bilinen Atatürk, Çanakkale Savaşları sonunda Türk halkı tarafından tam anlamıyla bir kahraman olarak siyasal ve toplumsal takdirin ve kabulün zirvesine çıkarılmıştı. Atatürk bu savaşı kazanan bir komutan olmasaydı belki de Kurtuluş Savaşı’nı başlatma cesaretini kendinde göremeyecek, görse de Anadolu halkını ve Osmanlı ordusundaki diğer komutanları büyük ölçüde arkasına alamayacaktı. Bu durumda Kurtuluş Savaşı olamayacak ya da bu süreç yaşandığı biçimde gerçekleşmeyecek, Bağımsızlık Savaşı olasılıkla kazanılamayacaktı.
Kısaca, Çarlık Rusya’sı meselesi ve Atatürk’ü “Atatürk” yapması sonuçlarıyla Çanakkale Savaşları tarihsel açıdan çok önemlidir.
Atatürk’ün 1934 yılında Anzaklar’ın anma törenine Çanakkale Savaşlarında ölen Anzak askerlerinin anne ve babalarına hitaben gönderdiği o müthiş insancıl mesajının en vurucu cümlesi ile bitirelim. “Gözyaşlarınızı dindiriniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır. Onlar bu toprakta canlarını verdikten sonra, artık bizim evlatlarımız olmuşlardır.”
Kutlu olsun.
Kaynakça
Paruşev, Paraşkev. Atatürk Demokrat Diktatör. İstanbul, 1973.
Rıza Nur. Milli Mücadele’de Sovyet Rusya Altınları. İstanbul: Örgün Yayınları, 2020.
18 Mart 2020
Prof. Dr. Bülent Yılmaz 